ORCHİTİS—Testis yangısıdır. Tek (unilateral) veya çift (bilateral) taraflı olarak şekillenebilir. Hastalık akut veya kronik olarak seyredebilir. Bir veya iki testisin şişmesi-hacim olarak büyümesi, testisin gergin ve sıcak bir hal alması, köpeğin devamlı testisini yalaması ve tahriş etmesi, ağrı ve yangıdan yürüme zorluğu, ateş, kısırlık, testislerde kan-mukuslu salgı orchitis’in belirtileridir. Akut seyirli orchitiste hastalık bakteri kaynaklıysa ciddi enfeksiyonlar gelişebilir. Tedavide geç kalınan vakalarda enfeksiyonun kana karışması ile septisemi oluşursa köpek ölebilir. Enfeksiyona sebep olan bakteriler genellikle staphylococcus, streptococcus, eschericia coli, proteus, mycoplasma, testiclesin ve brucella canis’dir. En sık rastlanan etken Brucella’dır. Brucella tespit edilen köpeklerin kısırlaştırılması ve asla çiftleştirilmemesi çok önemlidir. Bazı akut seyirli vakalarda hastalığa bağlı olarak testis apseleri oluşabilir. Kronik vakaların teşhisi oldukça zordur; çünkü hasta köpek hiçbir belirti göstermeyebilir.
Orchitis hastalığının sebepleri:
*Bakterial enfeksiyonlar
*Viral enfeksiyonlar—distemper vb.
*Kene kaynaklı hastalıklar—ehrlichiosis, Rocky Mountain Fever
*Travma—Travma sonucu testis dokusu ile kan arasındaki bariyer yıkılır. Testiste şişme, morarma görülür. Dokulardaki kan ve mukus testise bakteri girmesini mümkün kılar. Travmaya uğrayan testiste enfeksiyon gelişmesiyle kronik orchitis şekillenir. Bazı vakalarda travma, bağışıklık sisteminin çökmesine bağlı orchitis (lymphocytic orchitis) gelişmesine sebep olabilir. Sperm üreten hücreler enfeksiyondan etkilenirse hayvanda kalıcı kısırlık oluşabilir.
*Mantar enfeksiyonları—blastomycosis ve coccidiomycosis vb.
*Üriner sistem enfeksiyonları—Üriner sistemde enfeksiyona sebep olan bakteriler idrar yolu ve prostatic salgılarla testislere sıçrar ve orchitis şekillenir.
*Epididymitis—Epididymis yangısı orchitise sebep olabilir. Orchitis belirtilerinin benzer olmasından dolayı aşağıdaki diğer hastalıklarla karıştırılabilir:
*testis torsiyosu
*testis tümörleri
*scrotal hernia Hastalığın sebepleri birçok değişik etkene bağlı olduğundan teşhis için farklı testler gerekebilir(mantar, kültür testleri, biyokimyasal analizler, sitolojik testler, testis biyopsisi, brucella testi vb.). Tedavi yöntemine bu testlerin sonucunda karar verilir. Tedavinin yanı sıra kastrasyon önerilebilir. İlaç tedavisi esnasında serum, yangı-ağrı giderici ilaçlar ve testislere soğuk kompres tedaviye yardımcı olur.
TESTİS TÜMÖRLERİ VE KİSTLERİ—Kısırlaştırılmamış erkek köpeklerde en sık görülen tümörler testis tümörleridir. Tümör oluşma sebepleri bilinememektedir. Hastalığın belirtileri olarak testiste yumrusal şişme ve bölgesel ağrı-hassasiyet, kasık lenf yumrularında şişme görülür. Tümörler genellikle yavaş büyürler. Hasta hayvanın genel durumunda ciddi bir bozulma görülmez. Tümörler iyi veya kötü huylu olabilirler. Bazı kötü huylu tümörler testis dokusunda sınırlı kalarak metastaz yapmazlar. Testis tümörlerinin çok genç erkek köpeklerde görülme oranı düşüktür. Testis tümörlerine en çok orta yaş köpeklerde rastlanır. Erkek köpekleri genç yaşta kısırlaştırmak riski tamamen ortadan kaldırır. Kistik oluşumlar kriptorşitis’li (testisin karın içinde veya inguinal kanalda kalması) köpeklerde çok sık görülür. Bu köpeklerde kist oluşma riski diğer köpeklere oranla 13 kat fazladır. Kriptorşitise bağlı kist gelişen köpeklerde genellikle kist büyüdükçe testis dokusu küçülür.
En sık rastlanan testis tümörleri:
*Sertoli hücreli tümörler—Testislerde şişme görülür. Bu hastaların %50’sinde vücut tümöre bağlı sebeplerden aşırı östrojen üretir. Prostat bezlerinde büyüme, meme bezlerinde ve meme başlarında büyüme, simetrik tüy dökülmesi görülebilir. %15 oranında metastaz gelişebilir. Metastaz genellikle batın bölgesine( akciğerlere vb.) veya beyin bölgesine olur. *seminomas—Sertoli hücreli tümörlerin belirtilerinin aynısı görülür. Östrojen üretimi ve metastaz oranı sadece %5’dir.
*İnterstitial hücreli tümörler—Bu tip tümörler östrojen üretmez ve metastaz yapmazlar. Tedavisi diğer tip tümörlere göre çok daha basittir. Hastalığın teşhisi için tümör biyopsisi veya parçanın mikroskopik incelemesi yapılmalıdır. Metastazik tanı için biyokimyasal analizler, kan tahlilleri, röntgen, ultrason uygulanabilir. Köpeğin kısırlaştırılması, kemoterapik ilaçlar tedavide kullanılan yöntemlerdir.
URETHRİTİS—Üretra idrarın keseden vücut dışına atılmasını sağlayan kanaldır. Urethritis hastalığı üretranın yangısıdır.Enfeksiyona bağlı olarak üretra şişer ve daralır. Bu şişme ve daralma köpeğin idrara çıkmasını zorlaştırır. Hastalık genellikle kanser, yaralanma veya enfeksiyona bağlı olarak gelişir, akut veya kronik seyirli olabilir. Uretrithis her yaşta dişi ve erkek kedi-köpekte görülebilir. Urethritis vakalarında enfeksiyon yukarı ilerleyip üriner sisteme yayılarak sistit, nefrit benzeri hatalıklara sebep olabilir.
Hastalığa sebep olan etkenler:
*Bakterial enfeksiyonlar
*Üretraya sonda uygulanması
*Üretrada taş olması
*sistit, vajinit, prostatitis gibi yangısal hastalıklar
*Squamous cell carcinoma, transitional cell carcinoma gibi kanserler
*Kronik aktif granulomatous urethritis
*Travma ve yaralanmalar
*İdiopatik—sebebi bilinmeyen vakalar
Hastalığın belirtileri:
*Üretranın şişmesi, ağrı ve yangı
*Sık sık idrara çıkma isteği hissetme
*İdrarı damla damla yapmak veya idrara çıkamamak
*Penisten akıntı veya kan gelmesi
*Karın bölgesinde ağrı ve hassasiyet Penis ve prepisyum yangılarında da bu belirtilere benzer şikayetler görülür; fakat üretra kanalında şişme-daralma-akıntı görülmez. Tedavi hastalığa sebep olan etkene göre belirlenir.
TESTİSLERDE ATROPHY VE HYPERTROPHY
*Testislerde atrophy—Testislerin çeşitli nedenlerle küçülmesidir. Ateş, çevrenin çok sıcak olaması, orchitis, epididymitis, hormonal düzensizlikler (östrojen seviyesi), scrotal dermatit, scotal ödem, radyasyon ve kemoterapi tedavileri, beslenme bozuklukları, yaşlanma, bazı ilaçlar, enfeksiyonlar testislerde küçülmeye sebep olabilir. Tedavi etkene göre belirlenir.
*Testislerde hypertrophy—Testislerin çeşitli nedenlerle büyümesidir. Yaralanmalar, travmalar, hormonal bozukluklar (östrojen salgılanması, sertoli hücre üremesi vb.), orchitis, neoplasia, testis kistleri, spermacele hastalığa sebep olabilir. Tedavi etkene göre belirlenir.
PROSTATİS (PROSTAT)—Postat bezlerinde bakterial etkenlerle şekillenen enfeksiyondur. Kısırlaştırılmamış ve yaşlı köpeklerde sık görülür. Hatalık akut veya kronik seyirli olabilir. Vakaların çoğu akut seyirlidir. Tedavi edilmeyen vakalarda septisemi gelişebilir.
Hastalığın belirtileri:
*penisten flu-kanlı akıntı gelmesi
*İdrara çıkma güçlüğü—İdrara çıkamama, damla-damla idrara çıkma, idrara çıkışta ağrı ve yangı *Karın bölgesinde hassasiyet
*iştahsızlık,kilo kaybı
*kronik idrar yolları hastalıkları
*kısırlık
*Ateş
*İdrarda kan
Hastalık genelde 3 sebebe dayanır:
*üretra enfeksiyonları—üretrada oluşan enfeksiyon yukarı organlara ilerler ve prostata ulaşır. En sık rastlalan etken budur.
*Üriner sistem hastalıkları—böbrek, idrar yolları enfeksiyonları, kandaki enfeksiyonlar prostatise sebep olabilir.
*Prostatın diğer hastalıklarına bağlı gelişen enfeksiyonlar—kistler, neoplasia, squamous metaplasia, prostat apseleri, prostatik hiperplazi vb. Tedavi etkene göre belirlenir. Antibiyotikler, serum, ağrı-yangı giderici ilaçlar tedavide kullanılabilir. Kısırlaştırma önerilir. Prostatik hypertrophy, prostatisten farklı olarak enfeksiyona bağlı olmayan bir prostat hastalığıdır. Bu vakalarda ateş görülmez. İdrara çıkma zorluğu, yangı ve ağrıdan yürüme zorluğu görülebilir. Prostat bezlerinin şişmesi hormonal sebeplere dayanır. Testosteron hormonunun fazla salgılanması sonucu şekillenir. Hormon tedavileri ile iyileşme sağlanır. Nadiren erkek köpeklerde östrojen hormonunun fazla salgılanması da hypertrophye sebep olabilir. Bu vakalarda kısırlaştırma önerilir.
TRANSMİSSİBLE VENEREAL TÜMÖRLER (TVT)—Özellikle tropikal ve subtropikal iklimlerde yaşayan köpeklerde daha sık görülen bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık ilk kez 1876 yılında tanımlanmıştır. TVT genellikle dişi ve erkek köpeklerin genital organlarında (vulva-vajina-penis-preputium) şekillenir (%86 genital organlarda, %14 göz, deri vb.) Tümörler makroskopik olarak bakıldığında karnıbaharımsı, beyaz-sarı renkli, gevrek, kolay parçalanan nodüler yapıda kitlelerdir. Nodüller 5mm-10cm çapında olabilirler. Bazen tümörlerin üst kısımlarında ülserler görülür. TVT’ler genellikle iyi huylu metastaz oranı düşük tümörlerdir. Yapılan araştırmalar metastaz oranının %5 olduğunu göstermiştir. TVT yavru, zayıf ve bağışıklığı düşük köpeklerde malign karakter gösterir. Metastaz öncelikle bölgesel lenflere, oradan deri ve diğer organlara yayılma şeklinde gerçekleşir. TVT en sık 3-5 yaş aralığındaki köpeklerde görülür. TVT hastalığı en sık çiftleşme yolu ile köpekten köpeğe bulaşır. Koklama, yalama, ısırma gibi direkt temasla da bulaşabilir. Bulaşmadan sonraki ilk 4-6 hafta içerisinde tümörler yayılır, sonra kısa bir süre yayılma durur, ardından hastalığın agresiv dönemi başlar ve tümörler bulundukları bölgede büyük bir hızla ürer ve yayılır. Dişi köpeklerin vulvasında gelişen TVT kısa bir süre sonra vulvanın dışına taşar ve tümörler rahatlıkla çıplak gözle dışarıdan görülebilir. Bu köpeklerde vulvada akıntı, devamlı vulvayı yalamak gibi belirtiler görülür. Erkek köpeklerin penisinde kitle, penisten kan damlaması hastalığın belirtileridir. TVT tümörleri bazen köpeğin ağız ve burun bölgesinde de şekillenebilir. Teşhis için iğne biyopsisi yapılabilir. Hastalığın tedavisinde etkilenmiş bölgenin ameliyatla temizlenmesi genellikle yeterli olmaz; çünkü tümörler aynı bölgede nükseder. Kemoterapik tedaviler, ışın tedavileri genellikle iyi sonuç verir.
PARAPHİMOSİS & PHİMOSİS
*Paraphimosis : Penisin içinde bulunduğu kese olan prepisyumun deliğinin normalden dar olmasından dolayı dışarı çıkmış penisin tekrar kılıf içine girememesine denir. Çiftleşme esnasında genişleyen penis eski konumuna dönemez ve şiddetli ağrıya sebep olur. Köpeği sakinleştirmek, soğuk kompres faydalı olabilir. Bazı paraphimosis vakaları cerrahi müdahaleye gerek kalmadan düzelebilir. Golden Retriever ve German Shepherd ırkı köpekler bu hastalığa yatkın ırklardır.
*Phimosis: Penisi sarmalayan kılıfın normalden küçük ve dar olmasından dolayı penisin dışarı çıkamamasıdır. Bu durum çiftleşmeye engel oluşturur. Bazı vakalarda idrar penis kılıfının içinde birikebilir ve tahrişe, kanamalara sebep olabilir. Tedavide cerrahi yöntemler uygulanır. Her iki hastalıkta da ağrılı ve yangılı idrara çıkış, damla damla zor idrara çıkış, penisin ısrarla yalanması görülebilir. Hastalıkların sebebi doğmasal veya edinsel olabilir. Yaralanmalar, travmalar, doku üremeleri, ödem, yaraya bağlı doku üremeleri en yaygın sebeplerdir.